مدرنیته و تحول کالبدی ـ فضایی سکونتگاه‌های روستایی ایران

سکونتگاه‌های روستایی به‌صورت یکی از فضاهای جغرافیایی کشور، به‌ویژه در پنج دهه‌ اخیر، شاهد تحولات فراوانی بوده است. این تحولات تحت تأثیر عوامل مختلفی بوده که در ابعاد گوناگون به‌خصوص در بعد کالبدی رخ داده است. در این میان، نفوذ تفکر مدرنیته (البته، وجهی از آن با عنوان مدرنیسم) در نظام سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کشور اهمیت فراوانی دارد. این مقاله‌ با لحاظ ‌کردن تفاوت نظرها درباره‌ توجه یا بی‌توجهی به تفکر مدرنیته، ضمن بیان تحولات رخ داده در روستاها که متأثر از این عامل هستند، به بررسی موضوع پرداخته است. در این بررسی، سعی شده است به دو سؤال پاسخ داده شود: آیا تحولات کالبدی ـ فضایی رخ‌داده در روستاهای ایران متأثر از نفوذ تفکر مدرنیته در نظام برنامه‌ریزی کشور است یا متأثر از وجه غالب آن یعنی مدرنیزاسیون؟ و آیا تحول و نوگرایی در نظام کالبدی ـ فضایی روستاهای ایران اساساً نامطلوب است و بایستی نگاهی نوستالوژیک به روستاها کرد؟ مقاله‌‌ حاضر‌ که ماهیتی نظری ـ بنیادی دارد‌ با روشی توصیفی ـ تبیینی تدوین شده است. جامعه‌‌ مطالعه سکونتگاه‌های روستایی ایران است. روش جمع‌آوری اطلاعات مبتنی بر روش کتابخانه‌ای (کتاب‌ها، مقاله‌ها و طرح‌های پژوهشی) است. برای تحلیل اطلاعات نیز‌ با توجه به ماهیت نظری و مروری مقاله، از روش عقلانی و استدلالی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد تحول و نوگرایی (نه در چارچوب مدرنیته) امری محتوم و گریز‌ناپذیر برای روستاهای کشور است. با وجود این، هر‌گونه تحولی باید متناسب با شرایط و الزامات محیطی و اجتماعی ـ اقتصادی روستاها صورت پذیرد. بدین معنا که‌ نظام کالبدی ـ فضایی روستاها دارای قواعدی است که به آن صفاتی خاص نظیر توازن و تعادل، کمال و وحدت، اعتدال و متانت، نماد‌گرایی و درون‌گرایی داده است. این قواعد و صفات برخاسته از فرهنگ محلی (سنتی)، تاریخ و بوم سرزمین ایران است که بی‌زمان و بی‌مکان است و فقط تجلی آن متناسب با شرایط زمانی و فرهنگی می‌تواند متفاوت باشد.